Op dinsdag 4 juli 2023 schonk onze heemkundige kring Brugs Ommeland officieel zo’n 380 glasnegatieven aan Stadsarchief Brugge in aanwezigheid van schepen Nico Blontrock en stadsarchivaris Jan D’hondt. Bij die gelegenheid werd ook de nieuwe website van de heemkundige kring voorgesteld.
(tekst: Ewald Van Coppenolle, Hugo Vandekeere en Eric Colenbier, 4 juli 2023)
Op dinsdagmorgen 4 juli 2023 schonk onze heemkundige kring Brugs Ommeland officieel zo’n 380 glasnegatieven aan Stadsarchief Brugge in aanwezigheid van schepen Nico Blontrock en stadsarchivaris Jan D’hondt. Het betreft bedrijfsfotografie over het leven in en om het fraaie interbellumgebouw van de Gistfabriek, dat geïnspireerd is op de Nieuwe Zakelijkheid. De foto’s zijn bijna honderd jaar oud, sommige zelfs ouder, en overspannen de periode 1897 tot 1980. Het stadsarchief bezit sinds 2017 een flink stuk van het bedrijfsarchief NGSF, waaronder 2112 foto’s. Digitale raadpleging ervan kan via de Brugse Beeldbank. Een selectie van die foto’s is sinds 1 februari 2023 te bewonderen op de muur langs de Wulpenstraat en Komvest n.a.v. 125 jaar Gistfabriek.
Is de schenking van de glasplaten dan zo waardevol? De originele glasplaten zijn haarscherp en bieden de kans om betere reproducties en digitale scans te maken. De platen worden zuurvrij bewaard, geïnventariseerd en beschreven en gescand. Elke foto krijgt een barcode.
Het Brugse stadsarchief had al zo’n 5000 glasplaten die gratis werden gedigitaliseerd, ook uit bedrijfsarchieven zoals de Brugeoise en kunstatelier Grossé.
Herkomst
Ewald Van Coppenolle, oud-voorzitter van de kring: “Toen ik in 1963 sociale stage liep bij de personeelsdienst van de Gistfabriek, toen onder leiding van de heer Roegist, had ik nooit kunnen vermoeden dat zoveel jaren later de unieke collectie glasplaten van dit bedrijf in mijn handen zou komen. In 2017 contacteerde Noël Dumon (°1936 - 2019✝), vroegere bediende in de Gistfabriek, mij met de vraag of ik interesse had voor fotografische glasplaten. Noël Dumon was beter gekend als zanger Tony Dua en ook als radiomaker bij de VBRO. Noël had deze glasplaten van de vernietiging gered en had ze thuis bewaard. Aldus werden zo'n 380 glasplaten in alle stilte overgedragen aan Brugs Ommeland vzw Koninklijke Heemkring Maurits Van Coppenolle die ze archiveerde en met zorg bewaarde.”
Jan D’hondt, hoofdarchivaris van het stadsarchief Brugge en lid van de heemkring, had weet van onze merkwaardige collectie. In het kader van “125 jaar Koninklijke Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek” stelde hij voor om de bewaring van die collectie over te nemen, met uiteraard de belofte er goed zorg voor te dragen en de beelden digitaal te ontsluiten. Aldus geschiedde op 4 juli jl.
Deze collectie glasplaten geeft een unieke inkijk in het verleden van de Brugse gistfabriek en zijn klanten, vooral bakkers, het verenigingsleven in en om de fabriek (Turnkring Rust Roest, voetbalvereniging, toneelkring), de productiefasen, jubilea en huldigingen, een brand, winterbeelden. Een reeks glasplaten toont molens. Molendeskundigen proberen die te herkennen en te situeren.
Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek Brugge
De familie Verstraete kocht in 1860 een stuk grond langs de Handelskaai, waar voorheen een ruiterijkazerne was. Ze bouwden er de basis van een industrieel complex dat steeds verder uitbreiding nam. In 1897 startte de productie van gist en spiritus onder de naam Jules Verstraete-Lycke. Enkele maanden later liet hij het overnemen door de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek uit Delft. Het imposante gebouw, met de eerste productie-units langs de Lange Rei, had meerdere verdiepingen. Met wat fantasie zag je er het silhouet in van een middeleeuwse stadspoort in confrontatie met een versteend chemiebedrijf.
Het industriële gebouwencomplex nam voortdurend uitbreiding en nam steeds andere vormen aan, als organische groei voor de wisselende productieprocessen. De kantoorgebouwen en personeelswoningen werden gebouwd in 1925 door aankoop van nieuwe gronden en terreinen langs de handelskom en de wijdere omgeving. Dat is dus bijna honderd jaar geleden. Toen bestond de productie uitsluitend uit gist en alcohol. De Bruggelingen konden toen kiezen uit verschillende soorten “druppels”, soms stiekem gedronken in de keuken van menig café.
De omschakeling van de productie naar enzymen gebeurde in 1969 en is vandaag de specialiteit van “IFF Brugge - Genencor International BV”, de huidige gistfabriek.
Het fabrieksterrein was eertijds een imposante gebouwenjungle van steen en glas, pijpen en buizen, stoomwolken, geuren en bedrijvigheid. Voor de een was het een monster aan de stadsrand, voor de andere een stadskanker die moest verdwijnen, voor nog anderen belangrijk bouwkundig industrieel erfgoed. Kunstliefhebbers en museumconservators hebben ooit de illusie gekoesterd om er een museum voor moderne kunst in te planten, maar uiteindelijk verhuisde dat plan naar Oostende.
Bij gebruik van foto’s uit die collectie dient de herkomst vermeld te worden: “Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland”.
Deze foto dateren we ten vroegste in 1913, eerder na WO I. Motivatie daarvoor is het bouwtype van de verste schouwpijp dat bij vergroting duidelijker wordt. Pas vanaf dat jaar werd het 'Monnoyer-type' toegepast waarbij schouwen werden gebouwd door prefab-betonblokken met bewapening aan elkaar te voegen. Studie van de bouwgeschiedenis van de fabriek en zijn omgeving moet uitsluitsel geven van de datering. Op de foto zien we links allerhande paardenkarren en helemaal rechts een gebouw waarvan enkel het dakgebinte zichtbaar is, wellicht het door brand vernielde pakhuis.
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland)
Zicht op de ‘Nederlandsche Gist en Spiritus Fabriek voorheen Jules Verstraete & Cie Brugge’ langs de Potterierei richting Dampoort. Deze grote schouwpijp lijkt een oudere gebouwenconfiguratie, misschien eind 1800-begin 1900. Ook de verwijzing naar de oorspronkelijke naam (1897) zou die datering kunnen bevestigen. Meer zekerheid biedt misschien een studie van de woningen en de schouw langs de Damse Vaart Noord (Betonfabriek Declercq, gestart in 1898?) voorbij het sluizencomplex (‘t Sas).
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland
Zicht op het sas vanuit vogelperspectief, waarschijnlijk vanop het dak van het fabrieksgebouw of een schouw, wellicht circa 1935. Twee boten, waaronder een aak, verlaten de Handelskom en varen richting Lange Rei. Opvallend zijn de twee ronde silo’s links langs de Napoleontische pakhuizen die op de plaats gekomen zijn van de uitgebrande pakhuizen. Rechts staat het sashuis waar nu bistro ‘Du Phare’ is gevestigd. Aan de overkant zien we doorheen de mist de aanzet van de Koolkerkse Steenweg.
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland
Nederlandsche Gist en Spiritusfabriek. Wat opvalt is dat de verwijzing naar de eerste eigenaar, Verstraete, is weggelaten, evenals de vermelding ‘Brugge’. De muur langs de Wulpenstraat is reeds gebouwd. Een man is bezig met de constructie voor een pijplijn.
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland
Bepaalde foto’s tonen klanten bij wie ‘Koningsgist’ wordt geleverd, op de bestelwagen in het Frans ‘Levure Royale’ genoemd .De levering gebeurt hier bij de Brugse ‘Pastei en prachtbrood bakkerij Sainte Marie L. Van Mensel-Dewinter. Gezien het type vrachtwagen moet de foto circa 1920 zijn genomen. Het gaat waarschijnlijk om een lastwagen Ford TT, die werd geproduceerd tussen 1917 en 1927.
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland
De collectie foto’s van afnemers van ‘Koningsgist’ (zie opschrift op de tweewielkar) beperkt zich niet tot Brugge. Patisserie Cl. Ickx-Ibens was gevestigd in de toenmalige Statiestraat van Kapellen. De foto moet van na 1919 zijn, want in dat jaar huwde bakker Clementinus Ickx te Kapellen met Adèle Ibens. Adèle staat klaar om haar pakje gist in ontvangst te nemen. Ook voor genealogen zal het gedigitaliseerd ter beschikking stellen van de foto’s dus verrassende resultaten opleveren. De winkelnamen vertellen gewoon wie er op staan afgebeeld.
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland
Een ander type foto’s zijn portretten en groepsfoto’s. Het gezin poseert in een garage vol olieplekken. Reden daarvoor is misschien de lichtinval van het glazen dak. Op de achtergrond een automobiel met nummerplaat 22840. De Belgische kentekenplaat, wellicht wit op blauw, dateert van tussen 1912 en 1914, de periode waarin de nummers tussen 10 000 en 30 000 werden toegekend. De foto moet dus zijn genomen na 1913. Het registratienummer kan helpen om het gezin met zekerheid te identificeren, in de veronderstelling dat ze voor hun wagen poseren.
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland
Verpakkingsafdeling: houten kistjes rollen de ‘band’ af als verpakking voor koningsgist ‘Levure Royale Brugge’.
©Stadsarchief Brugge, collectie Heemkring Brugs Ommeland
Officiële overhandiging van de 380 glasnegatieven door de Heemkundige kring Brugs Ommeland aan het Stadsarchief Brugge in aanwezigheid van schepen Nico Blontrock en stadsarchivaris Jan D'hondt.
Foto's: Monique Depraetere en Michel Van den Brande
Reactie plaatsen
Reacties