Met zo’n 350 kwamen ze afgezakt naar Sint-Kruis, ondanks of net omwille van Erfgoeddag.  ‘Thuis’ was het thema van Erfgoeddag 2024. De expo en opendeurdag van het leegstaande klooster Mariawende op zondag 21 april 2024 trokken meer bezoekers dan verwacht. De ene kwam uit nostalgie naar zijn of haar tijd als kleuter, schoolkind of jonge studentl. De andere kwam uit nieuwsgierigheid naar de toekomst van het lege klooster nu het door vzw Curando is gekocht. De zusters vestigden zich in 1913 in Sint-Kruis en startten er een basisschool, later ook een humaniora handel, een kleutertuin en kinderopvang en waren steeds gastvrij. Ze voelden zich duidelijk thuis in Sint-Kruis. De laatste jaren werd het klooster een thuis voor zusters van Maria van Pittem op rust, tot ze in 2023 verhuisden naar wzc Curando Herdershove.

Meer dan 450 bezoekers verdiepten zich geïnteresseerd in de historiek van hun straat en naar de persoon naar wie die vernoemd werd. Sommigen brachten zelfs aanvullend materiaal of informatie mee. Originele documenten en realia, zoals bouwaanvragen en verkavelingsplannen, kaarten, foto's, munten, obiits, enz... illustreerden de verhalen. 

Sint-Kruis was in de 19de eeuw een landelijk dorp met nog geen 200 woningen. Ze waren verspreid over drie bescheiden woonkernen (Sint-Kruis, Male, Vivenkapelle) en een uitgestrekt platteland met  boerderijen en kastelen. Er waren in 1809 slechts 1.100 en in 1830 zowat 1.500 Sint-Kruizenaars. De grond was overwegend in  handen van grootgrondbezitters: plaatselijke kasteelheren en vooral renteniers uit Brugge. Bijna een vijfde van Sint-Kruis was door hen bebost. Tegen de Brugse stadsrand woonden tuiniers. Grote en kleine boeren leefden overwegend van de akkerbouw, vooral rogge en aardappelen. Weiland was er nauwelijks. Ter ondersteuning van deze boeren werd in 1890 de Belgische Boerenbond opgericht, met in 1919 een afdeling in Sint-Kruis. 

De werkgroepen van Brugs Ommeland, Koninklijke Heemkundige Kring Maurits Van Coppenolle vierden samen de diamanten verjaardag van hun ‘moedervereniging’. Onder regie van secretaris Yvette Kemel kreeg elke werkkring de kans zichzelf in de kermisexpositie voor te stellen via vier paneeltjes en enkele merkwaardigheden uit hun collectie. De expo ging door in de vroegere trouwzaal van De Zorge.

Sint-Kruis bleef lange tijd een landelijke gemeente waar akkers, bossen, hoeven en kastelen het landschap bepaalden. Niet alleen de kastelen, maar ook de meeste hoeven die opklimmen tot de volle middeleeuwen, werden voorzien van een omwalling. Een walgracht had een verdedigende functie. Maar vooral gaf een omwalling status en prestige aan de woonplaats en zijn bewoners. Dit verklaart waarom veel “gewone” hoeves werden omwald. Dit geldt zeker voor Sint-Kruis. Vandaag is Sint-Kruis evenwel een verstedelijkte gemeente geworden en veel walsites zijn verdwenen. Bij nog bestaande hoeves verdween intussen vaak de omwalling.

Onze leden Dirk Callewaert, Pol Declercq en Walter Smolders brachten aan de hand van foto’s en talrijke realia schitterend in beeld hoe snel de productie en verwerking van voeding veranderd is in Sint-Kruis, Male en Vivenkapelle. In de landbouw deed de technologie zijn intrede. Middenstanders pasten zich aan om weerwerk te bieden aan de opkomende winkelcentra. Door de stijgende koopkracht veranderden ook de behoeften van de consument die een vlotter transport nodig had. Het wegennet werd daarvoor aangepast en uitgebreid. Er werd grootschalig verkaveld, vooral in Male, waardoor het landbouwkarakter van onze gemeente kleiner werd. Het zelf telen en verwerken van fruit en groenten verminderde thuis zienderogen, samen met het kweken en slachten van pluim- en kleinvee.

De WHSK vierde zijn 25ste verjaardag met vlag en wimpel. Een zoektocht van meerdere jaren leverde meer dan zeventig vlaggen op van 51 al of niet nog bestaande sportclubs, jeugdbewegingen, politieke partijen, hobbyclubs, vaderlandslievende verenigingen, sociaalculturele volwassenenverenigingen, scholen, congregaties, enz. uit Sint-Kruis, Male, Sint-Franciscus en Vivenkapelle. Vivenkapelle behoorde tot 1 januari 1977 tot Sint-Kruis. Uitwerkers van de expositie waren Eric Colenbier, Filip Degraeve, Marcel Dhoore, Johan Duyck, Charles Sabbe en Kristina Seghers.

In samenwerking met de WHSK, vooral met Johan Duyck, voorzag kleuterschool Mariawende, nu Mozaïek, in haar feestprogramma ook een klas waarin de historiek van de kleuterschool werd getoond. Uiteraard trokken vooral de klasfoto's de meeste aandacht. Bezoekers konden ter plaatse noteren wie ze herkenden en eigen foto's laten scannen zodat ontbrekende foto's de collectie konden vervolledigen. 

Naar aanleiding van de publicatie van Dries Weyts "Herbergen in Sint-Kruis, Male en Vivenkapelle" organiseerde de WHSK een expositie over die herbergen. Er zijn er meer dan honderd geweest, teveel om in de kleine ruimte van de vroegere gemeenteraad- en trouwzaal De Zorge, zelf ooit zelf een herberg, deftig voor te stellen. Daarom kozen we voor een selectie herbergfiches die de herbergen situeerden op oude en hedendaagse kaarten. Gekende en minder gekende drankgelegenheden van voor en na 1800 passeerden de revue. De zaal werd voor de gelegenheid aangekleed als een herberg met attributen van verenigingen die hun clublokaal in een of andere herberg hadden. Filip Degraeve was samen met Eric Colenbier de architect van de expositie. 

Aansluitend bij de plaatsing van het gerestaureerde Heilig-Hartbeeld van de vroegere Sint-Henricusschool aan de gevel van de basisschool Mozaïek in de Pastorieweg bouwden Eric Colenbier en Johan Duyck een beperkte tentoonstelling uit over de beeldhouwer Michel Poppe (1883-1976) en zijn oeuvre. De folder daarover vindt u hieronder. Het redden van het beeld is een realisatie van de WHSK onder bezieling van Johan Duyck, van basisschool Mozaïek en milde mecenassen.

Uit onze rijke collectie kozen we 24 gekende (Marcus Gerards, Pieter Pourbus, Lobbrecht Popp, google-earth) en minder gekende kaarten (bv. Duitse topografische kaart uit 1941 en luchtfoto’s van bombardementen in WO I) en legden die letterlijk en figuurlijk open. We illustreerden hiermee 400 jaar landschappelijke en bouwkundige evoluties. Bezoekers maakten kennis met vandaag nog zichtbare grenspalen, hoogtemeters, eeuwenoude straatnamen, een verborgen Duitse tobrukbunker, een voetschraper …

Het thema van Erfgoedzondag 2009 was ‘Vriendschap’. In Brugge liep ook een indrukwekkende tentoonstelling over Karel De Stoute. Die twee invalshoeken brachten voorzitter Johan Weyts en zijn in 1476 door Karel De Stoute gestichte Schuttersgilde tot de idee om op de kar van Erfgoedzondag te springen. Het werd een gelegenheid om het ruime publiek inzage te geven in het rijke erfgoed van de vereniging en kennis te geven van de gelijknamige publicatie over de vereniging.

Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van onze werkgroep kregen de bezoekers bijna letterlijk een inkijk in onze kasten: wat verzamelen en bewaren we zoal? De titel “Kijk eens in de kast!” was meteen ook een oproep naar de bewoners van Sint-Kruis om ook hun merkwaardige volks- of heemkundige voorwerpen een plaats te geven in de expositie. Die oproep werd slechts spaarzaam beantwoord.

De kermisexpositie van september 2006 schetste de betekenis van een bezetting voor een concreet dorp als Sint-Kruis. In kastelen en burgerwoningen huisden militairen die zich graag lieten fotograferen, bv. in de huidige Prins Albertstraat. Affiches gaven Duitse verordeningen weer. Luchtfoto's en particuliere foto's toonden het effect van bombardementen. De expo had ook aandacht voor het monument van de gesneuvelden en gaf een biografiezicht van de er op afgebeelde slachtoffers.  

Sterk vergrote oude prentbriefkaarten met zichten van Sint-Kruis (dorpszicht, kastelen, straatbeelden) werden vergeleken met een kleurenfoto van de actuele toestand in 2004. Ondertussen zijn ook die toenmalige actuele straatbeelden geschiedenis geworden. Dries Weyts en Filip Degraeve, beiden verzamelaars van oude postkaarten, bouwden de expositie uit.

Aan de hand van fotomateriaal, een powerpoint-presentatie, documenten en realia gaven we een overzicht van alle onderwijsinstellingen die sinds 1850 in Sint-Kruis een school hebben geopend of nog actief zijn.. Bijzonder is wel de collectie oude onderwijs-voorwerpen die de heer Edgar Demeyer ter beschikking stelde en speelgoed uit de collectie van Gerard Noterman. Voor oudere bezoekers bracht de expositie een vloed van herinneringen en voor leerlingen van 2002 interessante informatie over de tijd van toen: didactische wandkaarten, een telraam, een stuk kapstok uit de Sint-Henricusschool, inktpotten, een bokaal met dieren op sterk water, schoolboeken en schriften, leien en griffels, …. De Zorge was snel gevuld.

2000: de wereld bereidt zich voor om de 21ste eeuw in te gaan. “Hoe was het honderd jaar geleden?” Rond die vraag bouwde Werkgroep Geschiedenis Sint-Kruis een expositie op in De Zorge, het lokaal van de Heemkundige Kring Maurits Van Coppenolle.

In 1998 vierde het Sint-Kruise toneelgezelschap Reynaert haar vijftigjarig bestaan en haar eraan verbonden eretitel ‘koninklijk’. Daarin zag Werkgroep Geschiedenis Sint-Kruis een gelegenheid om meteen alle toneelverenigingen die ooit in Sint-Kruis actief zijn geweest, de revue te laten passeren, uiteraard te beginnen met het Koninklijk Toneelgezelschap Reynaert. Andere toneelkringen die in het spotlicht werden gezet waren Volksverheffing, eventjes zelfs ‘Vlaamsche Toneelbond” genoemd (1920 tot de mobilisatie van 1938), We Willen (circa 1920 tot e mobilisatie van 1939), Liefde en Vreugde, een toneelkring in Vivenkapelle (1942 tot circa 1957). Er was ook aandacht voor de toneelstukken die KSA Rooyghem, die sinds haar ontstaan in 1932 geregeld jongeren op de planken liet staan voor enerzijds luchtige en anderzijds moraliserende toneelopvoeringen ten voordele van de missies of voor de eigen werking. Ze speelden o.a. enkele stukken van auteur Staf Weyts wiens zonen KSA’ers waren. 

De kermisexpositie schetste de betekenis van een bezetting voor een concreet dorp als Sint-Kruis. In welke kastelen en burgerwoningen huisden militairen? Wat betekende een bezetting concreet voor handelaars, landbouwers en bezitters van bomen, vee, paarden, fietsen en kachels? Originele affiches met Duitse verordeningen maakten de bezetting levendig. Luchtfoto's en particuliere foto's toonden het effect van bombardementen door geallieerden die de haven wilden treffen. De expo had uiteraard ook aandacht voor bunkers, oorlogsmonumenten en andere militaria.

In de kermisexpositie van september 1993 toonde de Werkgroep Geschiedenis Sint-Kruis de historiek van de (Sint)-Kruispoort en omgeving, geïllustreerd met talrijke afbeeldingen. De gelijknamige catalogus is er een neerslag van. Chris Weymeis schetst de geschiedenis van de Kruispoort en Jan D'hondt situeert de poort in zijn functie als onderdeel van de stadsversterking en de omgeving met o.a. het kartuizerklooster en latere gerechtshof, het beluik der gefusilleerden, de Maalse en Moerkerkse Steenweg. 

Tussen de eeuwwisseling en 1988 werden in Sint-Kruis heel wat plannen uitgesproken en -getekend die de gemeente een ander uitzicht moesten geven: een nieuw gemeentehuis (o.a. in 1925), de oude kerk afbreken en vervangen door een moderne kerk (jaren 1960 en 1980), een kerk in de Vijversdreef (jaren 1960), omgeving Polderstraat (1938), verkavelingsplannen, de ringlaan nabij de Kruispoort… Hoe had Sint-Kruis er kunnen uitzien indien ze waren gerealiseerd? Sommige werden uitgewerkt, andere bleven dromen van vooruitstrevende politici. De urbanisatie van onze randgemeente bleef een discussiepunt.