Op de buitenkant van de opgerolde kaart schreef iemand (de tekenaar?) ooit: ‘copie van de originele caerte der waterijnge van den Brouck door Pieter Pourbus ten jaere 1574”. Bedoeld werd zijn kaart van de watering van Broucke en Moerkerke-Zuid-over-Leie (zie afbeelding hieronder), gemaakt in kader van een hydrologisch geschil tussen Damme en de besturen van de wateringen, o.a. die van de Broek. De tekenaar liet Brugge weg omdat dat deel niet relevant was en verving de cartouche door een eigen uitleg.

Deze kaart is in privébezit en bestaat uit papier op doek gekleefd, is 98 cm breed en ongeveer 110 cm hoog en in vrij goede staat, wegens zelden opengerold. De kaart is zorgvuldig getekend en met aquarel ingekleurd, evenwel niet volgens de kleuren van de originele geschilderde kaart van Pourbus.

Onder de legende linksboven op de kaart (zie foto) lezen we ‘Seghers fecit’ en later werd erachter toegevoegd in een ander handschrift: ‘1750’. Het gaat hier wellicht om landmeter Donatianus Segers die in 1734 afstudeerde aan de Brugse Academie. Volgens Den Grooten Brugschen Comptoir Almanach editie 1758 woonde hij in dat jaar langs de Lange Rei in Brugge, nabij de ‘Snackers Brugge’ (= Snaggaardbrug). Hij was toen o.a. landmeter van het Land van de Vrije en ook ontvanger van de Wateringe van Romboutswerve. Volgens editie 1764 was hij dat in dat jaar van de Wateringe van Grevelinge (‘gezeid Klein Reygarsvliet’). In het Rijksarchief Brugge zijn in de collectie ‘Kaarten Mestdagh’ meerdere kaarten van zijn hand bewaard. Hoogstwaarschijnlijk gaat het om dezelfde ‘D. Seghers’ van deze kaart.

Context en toponymisch belang

Er staan op de kaart geen aantekeningen over de context of opdrachtgever. Werd zij besteld door het bestuur van de Watering van de Broek in het kader van een of ander geschil, zoals er ook die eeuw wel meer waren?[1] Of was iemand persoonlijk of professioneel gewoon geïnteresseerd in een kopie?

De kaart is alvast bijzonder interessant voor Sint-Kruis omdat het volledige grondgebied van de latere gemeente Sint-Kruis in detail is weergeven, Vivenkapelle inbegrepen. Daarenboven zijn de toponiemen beter leesbaar dan op de originele kaart en verschillen die zelfs met de interpretatie die van Zuylen van Nyevelt in 1934 meende te kunnen lezen (2). Door slijtage zijn sommige toponiemen namelijk onleesbaar geworden op de originelen van Pourbus en op de geschilderde kopieën van Pieter Claeissens de Jonge (1579) en Delaporte (1663). De mogelijkheid blijft uiteraard bestaan dat sommige namen in 1750 ook interpretaties door Segers zijn, al of niet ingefluisterd door bewoners.

De toponiemen vormen alvast voldoende stof voor een ruimer artikel over de interpretatie van de kaart. Die studie zit reeds in de pijplijn voor publicatie in 2023. De interesse ervoor is opnieuw actueel wegens de tentoonstelling rond de gerestaureerde Pourbuskaart van het Brugse Vrije “Pieter Pourbus Master of Maps” eind 2022- begin 2023 in Groeninge. (3)

We zijn de eigenaar enorm dankbaar voor het mogen delen van de foto’s met het ruimere publiek via de website.

Eric Colenbier, 2023

 [1] De Keyser (1976). “Ruzie over de ‘Barm’ te Sint-Kruis en Vijve Kapelle” in Rond de Poldertorens, jg. 1976, nr. 1,p. 41-43. Het artikel behandelt een jarenlang durend conflict tussen 1764 en 1767 van de Watering van de Broek met grondeigenaars over het onderhoud van de barm tussen de polders en de zandstreek.

[2] A. van Zuylen van Nyevelt. (1934) “Eene kaart van de wateringen van den Broucke en Moerkerke zuid over Leie door Pieter Pourbus” in Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, jg. 77, p. 112-124. Bijlage 1 behandelt het “Opschrift van de kaart” en bijlage 2 “Verslag over de werkzaamheden bij het vervaardigen van de kaart” waarbij een letterlijke overname wordt gegeven van Soetendaals “Inhoudelijke articelen van costen overghegeven bij die van den Brouck a° 1573”. Fonds van de Jezuïeten, nr. 1876, Rijksarchief Brugge.

[3] Trachet, Jan (2022, december). ‘Pieter Pourbus. Master of Arts’, in Musea Brugge Magazine, jaargang 42, p.3 -12. Dit artikel kwam er n.a.v. de expositie “Pieter Pourbus. Master of Maps’ van 1 december 2022 tot 16 april 2023 in zaal 10 van het Groeningemuseum.

(Verplichte referentie bij gebruik van foto’s: “Kopie van de originele kaart van de Watering van de Broek naar Pieter Pourbus 1574”, door D. Seghers, 1750, privébezit, foto’s: Werkgroep Heemkunde Sint-Kruis, gevonden via heemkundebrugsommeland.be)

Legende bij de kopie kaart Pourbus 1750  

Hieronder kun je fragmenten van de kaart uit 1750 bekijken. Klik op de afbeelding om te vergroten en zoom in naar wens.